leo van mackelen-bergh
20 jaar
​1922-1942

Mackelenbergh, Leonardus Ambrosius Josephus Maria van ('s Hertogenbosch, 27 januari 1922 – 2 maart 1942, 's-Hertogenbosch). Zoon van J.J.M. van Mackelenbergh, eigenaar van een ijzerwarenwinkel en directeur van het Nederlandsch Roomsch-Katholiek Huisvestingscomité, en A.L.C.M. Baptist. Leo was de oudste van de vier kinderen. Tijdens zijn studietijd was Leo al ernstig ziek. Hij stierf aan hersenvliesontsteking op 20-jarige leeftijd.

​IN MEMORIAM

Proloog
In 1939 kwamen Nederlandse hulporganisaties bij elkaar voor overleg. Zij wilden Joodse vluchtelingen, met name wezen, opvangen die vanwege de toenemende Jodenhaat in Duitsland daar niet langer veilig waren. “Hulp werd geboden langs religieuze lijnen. Joodse organisaties vingen de meeste vluchtelingen op, maar half-Joodse kinderen werden opgevangen door katholieke of protestantse organisaties (afhankelijk van de andere helft).” De vader van Leo van Mackelenbergh was directeur van een van deze hulporganisaties: het Nederlandsch Roomsch-Katholiek Huisvestingscomité, voorloper van Cordaid.
 
1. Set-up
Het Rooms-Katholieke huisvestingscomité vangt sinds de Eerste Wereldoorlog oorlogsvluchtelingetjes en ondervoede kinderen op, die vervolgens worden ondergebracht bij Nederlandse katholieke gastgezinnen. Jos van Mackelenbergh zet zijn werkzaamheden tijdens de Tweede Wereldoorlog voort. Hij verijdelt de deportatie van naar schatting 180 Joodse kinderen, waaronder George en Ursula Levy. De kinderen zijn 9 en 4 jaar oud als ze bij hem komen. Jos brengt broer en zus onder in een nabijgelegen klooster. Zolang ze daar blijven, zijn ze veilig. Na vier jaar onderduiken, kunnen de nonnen echter niet voorkomen dat de kinderen in Kamp Vught terechtkomen.
 
2. Motorisch moment
Leo, de oudste zoon van Jos, reist enkele jaren eerder iedere dag als 'spoorstudent' met de trein van 's-Hertogenbosch naar Tilburg. Hij komt langs Vught, waar de Duitse bezetter nog niet is begonnen met het bouwen van een kamp. Zijn vader vertelt thuis weleens over de opvang van Joodse vluchtelingen, maar treedt niet in detail. Thuis zijn er andere zorgen: Leo is ziek. De arts verbiedt hem om lid te worden van een studentenvereniging in Tilburg. “Een rustig en gedegen leven zou hij moeten leiden”, wil hij zijn studie met succes kunnen volgen. Voor Leo zijn studeren en student-zijn niet te scheiden. Hij wordt, tegen het advies van de dokter in, lid van het Tilburgs Studenten Corps St. Olof.
 
3. Keerpunt
Ondanks zijn ziekte neemt Leo actief deel aan het studentenleven. Hij sluit zich aan bij het gezelschap 'Rooms toneel', zo blijkt uit een recensie van het stuk 'Hij, zij en Hottentot'. In dit 'pittige en kluchtige blijspel' zet Leo met succes zijn eerste schreden op het podium. Naast zijn lidmaatschap van de 'Spoorstudenten-Commissie' van St. Olof is hij een jaar lang voorzitter van het spoorstudentendispuut 'Roulez-le-train'. Leo is een graag gezien corpslid, hij wordt geroemd om zijn “beminnelijk karakter, zijn eenvoud, zijn openhartigheid en niet in het minst: zijn levenslust.”
 
4. Climax
De gezondheid van Leo verslechtert tijdens zijn studententijd en dat baart ook zijn vader zorgen. Na een ziekbed van veertien dagen sterft Leo op 2 maart 1942 aan hersenvliesontsteking. Op de begrafenis dragen zijn vrienden de kist. Na de dood van zijn zoon, die diep verdriet betekende voor het gezin Van Mackelenbergh, gaat Jos onverminderd door met de inzet voor oorlogsslachtoffers. Hij bezoekt George en Ursula Levy in Kamp Vught en behoedt hen voor het kindertransport door hen als half-Joods te laten registreren. Jos kan echter niet voorkomen dat de kinderen vanuit Vught, via kamp Westerbork, op de trein worden gezet naar het concentratiekamp Bergen-Belsen.
 
5. Resolutie
Wonder boven wonder overleven broer en zus de oorlog. Na de bevrijding gaan George en Ursula terug 'naar huis': naar de familie Van Mackelenbergh. Zij worden liefdevol opgenomen in het klooster waar zij vóór de oorlog ook woonden. Jos, of de rector, spoort George aan zijn herinnering aan de oorlog en de kampen op te schrijven. Het schriftje is in het archief van het Rooms-Katholieke huisvestingscomité bewaard.
 
Epiloog
Jos van Mackelenbergh werd voor zijn verdiensten geslagen tot ridder in de Orde van Oranje-Nassau. Over zijn leven werd een stripverhaal gemaakt, A century of silent helpers (part II). Hij stierf op 80-jarige leeftijd. In de overlijdensadvertentie werd zijn zoon Leo niet genoemd. Voor hem was twintig jaar eerder een bidprentje gemaakt.     
 

1. Gedreven Helpers

2. Merkgids Crossroads Brabant

3. In Memoriam Fratrum

4. Recensie toneelspel

5A. Historische context Rooms-Katholieke huisvestingscomite

5B. Historische context Rooms-Katholieke huisvestingscomite

5C. Historische context Rooms-Katholieke huisvestingscomite

6. Dankwoord George Levy

7. Stripverhaal Jos van Mackelenbergh

8. Overlijdensadvertentie vader Leo

Bronvermelding

1. Annelies van Heijst (2014). Gedreven helpers. Een geschiedenis van Cordaids voorlopers: RK Huisvestingscomité, Mensen in Nood, Memisa, Medicus Mundi, Indische Missie Vereniging, Centraal Missie Commissariaat, Cebemo, Vastenaktie, Bilance en Bond zonder Naam.
2. Moniek Hover e.a. (2016). Merkgids Crossroads in Brabant. Life Changing Stories 40-45 (NHTV).
3. In Memoriam Fratrum. Gedenkboekje Tilburgs Studenten Corps St. Olof, p. 11
4. Provinciale Noordbrabantsche en 's Hertogenbossche courant, 15 september 1941
5. Annelies van Heijst, ‘Historische sensaties in het archief van het RK Huisvestingscomite’, in Impressie. Nieuwsbrief van het Katholiek Documentatiecentrum van de Radboud Universiteit Nijmegen, nr.14 2014, pp. 10-12
6.   https://www.cordaid.org/nl/nieuws/cordaid-maxima/
7.  http://www.cartoonmovement.com/icomic/60
8.  De Tijd, 16 juni 1964
 
 

VERA
​VAN ​DER LAAN
23 jaar
Universitair Leraren-opleiding Tilburg

Beste LEO

Sinds ik mij kan herinneren, ben ik op 4 mei om 8 uur twee minuten stil. Ik vind het belangrijk om stil te staan bij het feit dat vrijheid vandaag de dag vanzelfsprekend lijkt maar het niet is. Maar wat zou ik doen als ik zou leven in oorlog? Als mijn vrijheid niet vanzelfsprekend zou zijn? Wat voor keuzes zou ik maken als ik, net als jij, niet alleen zou worden beperkt door oorlog, maar ook door problemen met mijn gezondheid?
 
Door je vrienden uit je studententijden werd je geprezen om je levenslust. Het is opmerkelijk als je die eigenschap krijgt toegeschreven, terwijl je niet alleen in oorlog leefde, maar ook nog ernstig ziek was. Je werd belemmerd in elke vorm van doen en laten. Je mocht geen politieke vrijheid kennen, maar ook geen fysieke vrijheid. Ik voel niets dan respect dat je deze hindernissen hebt proberen te overwinnen en hebt gestreefd naar geluk voor jezelf en de mensen om je heen.
 
Ik heb zelf moeten ervaren hoe het is om fysiek belemmerd te zijn. Met een gekneusde rug kon ik een halfjaar niet meedoen aan alles wat ik graag had gewild. Met levenslust hebben mijn vrienden mij in die tijd niet kunnen prijzen. Het was verleidelijk om te klagen over hoe vervelend ik de hele situatie vond. Ik vind het bewonderenswaardig als mensen ondanks grote tegenslagen positief kunnen blijven, niet klagen, en situaties kunnen relativeren. Niet iedereen bezit die eigenschappen.
 
Ik ben blij dat ik jouw verhaal heb mogen lezen, omdat het me heeft doen realiseren hoe gelukkig ik mijzelf en de dierbare mensen om mij heen mag prijzen dat we in gezondheid en politieke vrijheid mogen leven. De gedachte dat jij en je familie in een ongelukkige tijd voor anderen wilden en konden klaarstaan, zodat hun leven iets minder ongelukkig mocht zijn, doet me goed.
 
Ik zal voortaan op elke 4-meiviering stilstaan bij je verhaal, en ik hoop dat ik daardoor een beter mens mag worden voor iedereen in mijn omgeving.
 
Vera 

Wil jij ook een brief schrijven aan Leo?

Ben jij een student of medewerker van Tilburg University, of een leerling van het Odulphuslyceum in Tilburg?  
Mocht je actief willen bijdragen aan het digitaal monument, kijk  snel  verder op de pagina 'contact'. ​

---

>  lees hier de brief van Bernita van Boeren aan Leo